Giúp trẻ bớt lo âu ngày đầu đi học

Năm học mới đã bắt đầu. Một trong những trở ngại có thể gặp ở trẻ trong những ngày đầu đến trường là tâm lý lo sợ khi cha mẹ không ở kề bên. Nếu sự sợ hãi này trở nên trầm trọng, trẻ dễ bị mắc chứng rối loạn lo âu, đi kèm là trầm cảm, rối loạn tăng động, giảm chú ý (ADHD), rối loạn học tập…

Trẻ nhỏ còn lệ thuộc vào mẹ nên có nhiều lo sợ trong giai đoạn phát triển như: sợ mất mẹ, sợ bị tổn thương cơ thể, sợ tội lỗi, sợ bị phạt… Thường trẻ không chấp nhận xa cha mẹ để đi sang môi trường mới, nhất là khi trẻ đã được nhận tình thương, giáo dục khi còn ở nhà cũng như lúc ở trường mầm non. Nếu môi trường trở thành mối đe doạ, trẻ sẽ truyền cảm xúc giận dữ về phía cha mẹ. Khi đó cha mẹ nghĩ rằng trẻ không còn ngoan, gây ra sự rạn nứt trong quan hệ cha mẹ – con cái. Có thể trẻ biểu hiện giận dữ bằng những phản ứng tiêu cực như khóc lóc, la hét, ăn vạ.

Ở tuổi này, những biểu hiện tâm lý như trên là bình thường, nhưng nếu diễn ra liên tục trong thời gian dài thì có thể là dấu hiệu của bệnh lo âu tuổi nhỏ hoặc chính là sự mong muốn thoả mãn cái tôi, đòi hỏi cha mẹ chiều chuộng, đáp ứng. Nếu không được đáp ứng đúng cách, có khả năng trẻ sẽ gia tăng những phản ứng tiêu cực. Ngoài ra, áp lực từ phía cha mẹ muốn con học trước chương trình để con được chọn vào trường lớp tốt; muốn con học chữ, học ngoại ngữ, học tính toán để giỏi hơn trẻ khác… khiến trẻ khó thích nghi hoặc lo sợ không đáp ứng được mong muốn của cha mẹ.

Các lo sợ kể trên nếu ở mức độ nhẹ, trẻ sẽ dần thích nghi. Nhưng nếu ở mức độ nặng, gây rối loạn sự thích ứng của trẻ với gia đình, bạn bè, trường học thì trẻ cần được cho đi khám và điều trị.

Rối loạn lo âu là một nhóm triệu chứng liên quan đến nhiều trạng thái khác nhau, vì vậy biểu hiện lâm sàng có thể rất khác nhau. Những biểu hiện thường gặp ở trẻ:

• Lo lắng quá mức, không tập trung chú ý, sợ xa cách cha mẹ, gia đình, môi trường thân thuộc, sợ người thân đi không về…
• Trẻ không chịu đi học, chỉ muốn ở nhà với người có quan hệ gắn bó, níu bám cha mẹ.
• Rối loạn giấc ngủ: đòi mẹ hay người có quan hệ gắn bó nằm bên cạnh cho đến khi đã ngủ, sợ bóng tối, khó ngủ, ác mộng… Trẻ có vẻ buồn, hay kêu khóc, có biểu hiện ức chế đến mực câm nín.
• Tránh né giao tiếp, xuất hiện dưới dạng e thẹn quá mức, khó chịu khi có sự hiện diện của người lạ, từ chối chơi nhóm…
• Xuất hiện các triệu chứng cơ thể: run tay chân, vã mồ hôi, đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, tăng nhịp tim, đỏ mặt, hoảng loạn, có lúc trẻ cảm thấy như bị ngất, mất khả năng kiểm soát ruột – dạ dày. Hậu quả là trẻ thiếu các kỹ năng thực hành xã hội, nhút nhát, dẫn đến việc trẻ bị từ chối trong các mối quan hệ bạn bè.

Khi trẻ có những biểu hiện lo âu, cha mẹ phải phát hiện sớm và coi đó là một rối loạn. Nhiều cha mẹ cứ nghĩ đó chỉ là một dạng lo âu bình thường, làm ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý của trẻ. Việc điều trị cho trẻ bị rối loạn lo âu cần có sự phối hợp đồng bộ giữa bác sĩ chuyên khoa tâm thần và chuyên viên tâm lý. Việc điều trị bằng các liệu pháp tâm lý như: nhóm, gia đình; liệu pháp hành vi cho thấy có tác dụng rõ rệt. Thêm vào đó trẻ cũng cần được điều trị bằng thuốc khi có các triệu chứng hoảng sợ, ám ảnh và lo âu chia ly. Phụ huynh có thể cùng tham gia trong quá trình điều trị. Tuỳ từng trường hợp trẻ có biểu hiện rối loạn lo âu, sợ hãi, phụ huynh có thể đưa ra tình huống và cùng trẻ tháo gỡ khó khăn. Chẳng hạn nếu trẻ sợ bóng tối, phụ huynh có thể để đèn ngủ trong phòng khi trẻ ngủ hoặc nhắc trẻ mở đèn khi cần.

Phụ huynh nên xây dựng thói quen cho trẻ tự thực hiện một số công việc trong nhà phù hợp với trẻ và một số kỹ năng tự phục vụ. Phụ huynh cần tổ chức nhiều trò chơi rồi quan sát. Nếu thấy trẻ cáu gắt thì cần hướng dẫn trẻ cách xử lý từng trường hợp cụ thể, tập thay thế dần hành vi nhiều lần. Đây chính là áp dụng liệu pháp hành vi nhận thức trong các phương pháp trị liệu cá nhân.

Phụ huynh cần khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động tập thể, gia tăng hành vi quyết đoán, khen ngợi những điểm tích cực ở trẻ. Bày tỏ sự tôn trọng, yêu thương ngay cả khi trẻ thất bại trong tình huống giao tiếp. Tránh chỉ trích, so sánh, khiến trẻ rút lui trong những hoạt động bên ngoài.

Phụ huynh phải kiên trì, làm đi làm lại nhiều lần những việc trên thì mới hiệu quả. Khi trẻ có biểu hiện rối loạn lo âu, nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa tâm thần, chuyên viên tâm lý để được xử trí kịp thời.

Ths.BS Nguyễn Ngọc Quang, giám đốc trung tâm Giám định pháp y tâm thần TP.HCM.